هدف اصلی پژوهش ، شناخت پدیده مشروعیت سیاسی یا «پدیده شناسی مشروعیت سیاسی» است. یعنی هدف شناخت فلسفی سیاسی پدیده مشروعیت سیاسی یا شناخت پدیده مشروعیت سیاسی از نگاه فلسفی سیاسی می باشد. پدیده«مشروعیت سیاسی»، دارای جنبه های فلسفی سیاسی ، فقهی سیاسی، علمی سیاسی یا جامعه شناختی سیاسی و سیاست گذاری عمومی یا مدیریت و سازمان سیاسی می باشد. بنابراین پدیده شناسی مشروعیت سیاسی، با نگرش های چهارگانه فوق ، قابل مطالعه و بررسی می باشد. نگرش فلسفی سیاسی بنیاد پدیده و پدیده شناسی مشروعیت سیاسی و نیز بنیاد وجوه و نگرش های گوناگون فوق می باشد. بنابراین، هدف اصلی عبارت از؛ تشریح یا فیزیولژی و کالبد شکافی و آناتومی یا شناخت کالبدی مشروعیت سیاسی است . این رهیافت آمیزه ای از خاستگاه، جایگاهیا همان ماهیت و چیستی ونیز چگونگی و نقش مشروعیت سیاسی در زندگی، نظام سیاسی و سیاست محسوب می گردد.

هدف های فرعی: اهداف فرعی، مبانی و ارکان هدف اصلی بوده و شامل شناخت مراتب سه گانه پدیده و پدیده شناسی مشروعیت سیاسی، به ترتیب ذیل می باشند:

1- هستی شناسی مشروعیت سیاسی یعنی شناخت ضرورت  یا خاستگاه نظری و عملی آن.

2- چیستی شناسی مشروعیت سیاسی یا شناخت ماهیت، مبانی و جایگاه مشروعیت سیاسی.

3- چگونگی شناسی مشروعیت سیاسی یعنی شناخت نقش یا سازکار و راهبردهای تحقق عینی مشروعیت سیاسی.

 اهداف جنبی: تبیین و ترسیم رابطه مشروعیت سیاسی با معقولیت سیاسی و نیز با مقبولیت سیاسی از سویی و با کارامدی سیاسی از دیگر سو است.

اهداف مقدماتی: نقادی رهیافت های گوناگون مشروعیت سیاسی در نظریه ها و نظامات گوناگون به عنوان نقطه عزیمت پژوهش می باشند.

هدف محوری: شناخت رهیافت مشروعیت دینی، الهی و اسلام و بویژه در نظریه و نظام ولایت و امامت شیعی، که مشروعیت مطلق یعنی حقیقی و یقینی و نیز کامل و نهایی محسوب می شود. یعنی مشروعیت سیاسی نبوی(ص) و معصوم(ع).

هدف نهایی: پدیده شناسی مشروعیت سیاسی در نظام جمهوری اسلامی ایران بر اساس نظریه سیاسی ولایت فقیه، که مشروعیت سیاسی مطلق ولی غیر نهایی یعنی(به) قدر متیقن و قدر مقدور به شمار می آید. یعنی مشروعیت اسلامی متناسب فهم علمی و مقتضیات سیاسی در فرابرد انتظار.

سؤال اصلی: پرسش اصلی پژوهش این است که ؛پدیده و پدیده شناسی مشروعیت سیاسی چیست و چگونه می باشد؟

سؤال فرعی: سؤال از پدیده ، مفهوم و واژگان سؤال اصلی است. براین مبنا ،سوال های فرعی ، پرسش در مورد مراتب سه گانه پدیده و پدیده شناسی مشروعیت سیاسی به ترتیب زیر هستند:

1- هستی شناسی یا ضرورت و خاستگاه نظری و عملی مشروعیت سیاسی چه می باشند؟

2- چیستی شناسی یعنی ماهیت یا مبانی و جایگاه مشروعیت سیاسی اسلامی چیست؟

3- چگونگی شناسی یعنی نقش، سازکار و راهبردهای تحقق عینی مشروعیت سیاسی چگونه هستند؟

سؤال جنبی: رابطه مشروعیت سیاسی با معقولیت سیاسی و نیز با مقبولیت سیاسی از سویی و با کارامدی سیاسی از دیگر سو چگونه است؟

سؤال مقدماتی: رهیافت های گوناگون مشروعیت سیاسی، چرایی، چیستی وچگونگی آن ها ، در نظریه ها و نظامات گوناگون و نقد آن ها کدامند؟

سؤال محوری : رهیافت مشروعیت سیاسی دینی، الهی و اسلامی و در نظریه و نظام ولایی و امامی شیعی به عنوان مشروعیت مطلق و نهایی ،یعنی مشروعیت حقیقی و یقینی و سرانجام مشروعیت سیاسی کامل و کارامد چه شکل می باشد؟

سؤال نهایی: راهبردمشروعیت سیاسی  در نظریه و نظام ولایت فقیه و در جمهوری اسلامی ایران،چگونه است؟

1- تبیین چیستی پدیده مشروعیت سیاسی در نظریه و نظام نوپای دینی و مردمی جمهوری اسلامی ایران و ولایت فقیه، یعنی: از سویی نمودن جهات دوگانه مردم سالاری و دینیبویژه اسلامی وهمچنین تبیین وتنظیم رابطه و تعامل سازوار و سازنده حاکمیت احکام الهی و حکومت حکام مردمی. از دیگر سو، تعیین نقش و جایگاه سیاسی دین و توجیه تطابق دین و سیاست ،یعنی هم تناسب دین اسلام با سیاست و هم تطابق سیاست با دین اسلام  و نیز ترسیم حدود آن ها در نظریه و نظام سیاسی عمومی ، اسلامی و جمهوری اسلامی ایران.

2- مواجهه با بحران فراروی مشروعیت سیاسی و فرارُوی از آن و ارتقای کارامدی سیاسی جمهوری اسلامی ایران،از حیث عملی، اجرایی و اداری و سازمانی و نیز از حیث علمی، آموزشی و ترویجی و حتی تبلیغاتی سیاسی داخلی ، جهان اسلام و جهانی .

3- تبیین بنیادهای فلسفی سیاسی نگرش ها و گرایشات فقهی سیاسی، علمی و جامعه شناسی سیاسی و مدیریت و سیاست گزاری مشروعیت سیاسی، عموماً، در نظریه و نظام اسلامی و در جمهوری اسلامی ایران خصوصا.

4- ارایه رهیافتی روشن و راهگشا در زمینه مشروعیت سیاسی، رابطه آن با معقولیت سیاسی و مقبولیت سیاسی در جهت کارامدی سیاسی در مدل جمهوری اسلامی یا مردم سالاری دینی بویژه در چالش جهانی معاصر و بحران نسبیت و نهلیستی مدرنیستی و پسامدرنیستی غالب غربی و فر رو.

بدین ترتیب نقطه عزیمت پژوهش، نقادی نظریه ها و نظامات مشروعیت سیاسی خواه اومانیستی، خواه تئوکراتیک یا اللهیاتی و خواه مدرنیستی بوده و پژوهش منعطف از مشروعیت سیاسی الهی در مکتب اسلام، در نظریه سیاسی امامت شیعی و در نظام جمهوری اسلامی ایران و معطوف به کمال و کارامدی سیاسی آن می باشد.

اول_ آیا مشروعیت سیاسی، به معنای توجیه یا تطابق با شریعت، شریعت الهی و اسلام و اسلامیت است؟

مشروعیت بدین معنا توجیه یا تطابق عقلی، شرعی یا عرفی بوده یا آمیزه ای بهینه و سازوار از آن است؟چه گونه آمیزه و سازه ای ؟به تعبیری دیگر نقش و جایگاه عقل ، شرع و عرف عمومی و علمی در مشروعیت سیاسی چیست ؟ مراد از شرع ، نظام شریعت اعم از منبع و رهیافت علمی وحی و قرآن ، سنت و روایت ، اجتهاد پویا ، مستمر و روزامد بوده که از سویی برامده از عقلانیت و حکمت می باشد و تفسیر و تفصیل ضروریات عقلی ، اولیات و فطریات بوده و مطابق آن می باشد . از دیگر سو ، حدود و مبنا ی عرف عمومی و علمی تجربی سیاسی و تطبیق عملی و عینی آن هاست.

دوم- مقبولیت سیاسی و مشروعیت سیاسی آیا عین همند؟ همان گونه که در نظریه های سیاسی مدرنیستی موضوعیت دارد ،یا مغایرند یعنی دو مقوله متفاوتند  و حتی متعارضند؟ همچنان که در نظریه های استبدادی کهن و نوین مطرح هستند .یا آیا این دو لازم و ملزوم یکدیگرند؟ که در نگاه و نظریه سیاسی امامت و ولایت شیعی این چنین است. یا علت و معلولند؟ که در دیدگاه و نظام سیاسی خلافت اهل سنت بدان گرایش دارند .یا صرفاً دارای تعامل یعنی تأثیر و تأثر متقابل هستند؟ یا فراتر از این دارای تداول یعنی تاثیر و تاثر متقابل و متزاید هستند ؟ به گونه ای که مشروعیت فراتر ، زمینه ساز مقبولیت بیشتر شده و برعکس .

سوم- آیا مشروعیت سیاسی، ملاک صحت وحقانیت است یا منشاء قدرت سیاسی می باشد؟ با این پیش زمینه که مشروعیت سیاسی ، امکان مقبولیت و در نتیجه قدرت و ثبات سیاسی را فراهم می سازد .

چهارم- آیا مشروعیت سیاسی، سبب پویایی و پایداری و حتی بالندگی نظام سیاسی و دولت محسوب می گردد؟

غالباً مشروعیت سیاسی را یا عین و یا حداقل مطابق و بلکه چه بسا ناشی از مقبولیت سیاسی دانسته و به صورت ضمنی آن را معقول و معطوف به کارامدی تلقی می نمایند. مقبولیتی که تحت عنوان عرف، اراده عامه و پذیرش و رضایت عمومی و حتی مشارکت و مسئولیت سیاسی ، آن را گونه ای قرارداد اجتماعی واقعی یا مفروض می دانند . قراردادی که بسان میثاق ملی ، اساس وفاق اجتماعی محسوب می گردد.

شبهه عمومی: عدم تمایز مشروعیت سیاسی از مقبولیت سیاسی و حتی در هم رفتگی این پدیده ها با معقولیت سیاسی و نیز کارامدی سیاسی ، و درهم ریختگی ساختاری این ها ، شبهه عمومی و بلکه اشتباهی کما بیش همگانی می باشد. تمایز مشروعیت و مقبولیت و نیز معقولیت و کارامدی سیاسی و تنظیم رابطه و نیز ترسیم ساختار کلی و عمومی این ها در نظریه و نظام سیاسی اسلامی، شیعی و در مدل جمهوری اسلامی ایران و در رهیافت ولایت فقیه، موضوع این پژوهش است.

 شبهه غالب: شبهه غالب، مرادف گرفتن شریعت با پیمان اجتماعی می باشد. در حالی که در نوع نگاه اندیشوران سیاسی و در نگاه نوع یا غالب آن ها، منشاء شریعت به عنوان اساس مشروعیت سیاسی، اومانیستی نبوده بلکه فرا انسانی و چه بسا الهی می باشد.

 

مشروعیت سیاسی، مفهوم واژگان و پدیده ای دیرینه ای دور زاد ودیرپای ، و در عین حال سهل و ممتنع و همچنین فراگیر ، همراه با تباری ریشه ای و ریشه دار است. سهل تا آنجا که هر کس از آن تصوری داشته و غالباً آن را در محاورات عمومی نیز بکار می گیرد، ممتنع تا آنجا که مفهوم، مبنا و ملاک آن همچنان در پرده ابهام قرار دارد . پدیده ای که فراگیر تمامی گستره های سیاست و پدیده های سیاسی است. بسان موضوعیت مشروعیت سیاسی در زمینه های مکتب و نظریه های سیاسی مشروع، نظام سیاسی مشروع، مشروعیت دولت و دولت مشروع، مشروعیت حاکمیت و سیاست مشروع و حتی قانون مشروع. مشروعیت سیاسی ریشه در پدیده و پدیده شناسی سیاسی و بنیادهای عقلانی ، وحیانی و نگرش های علمی و نیز گرایشات عملیآن ها دارد .بدین سان و بدین سبب ،تأمل و تحقیق در مورد مشروعیت سیاسی ، پیشینه ای به دیرینگی سیاست و اندیشه سیاسی داشته و گستره ای به وسعت جغرافیای مدنیت دارد. این پدیده سیاسی ، از پیشا افلاطون تا هابرماس در حال حاضر مورد توجه و کاوش بوده و هست و از سوفیست های پیش از سقراط تا پسامدرنیست هایی بسان میشل فوکو و پس از وی تاکنون ، مورد تاکید و کنکاش قرار گرفته اند. در حوزه اندیشگی سیاسی اسلامی و غیر اسلامی قدیم، میانه و مدرن، کمتر تأمل، تحقیق و تألیفی است که خواه به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، خواه به صورت کلی یا جزئی و نیز به شکل عمومی یا تخصصی به واکاوی مشروعیت سیاسی نکشیده باشد و یا عالماً عامداً یا به صورت عارضی و جانبی به وارسی آن نپرداخته باشند. این آثار چه به صورت سلبی یا ایجابی به مشروعیت سیاسی کشیده می شوند. مقوله مشروعیت در تمامی عرصه های فلسفی سیاسی، فقهی سیاسی، علمی عینی وجامعه شناختی سیاسی وحتی علمی عملی و سیاست گذاری عمومی، همواره موضوعیت داشته و دارد. پرسه و بحران مشروعیت وحتی هویت، مباحث بروز و همیشگی هر نظریه و نظام سیاسی بوده و چالش سیاسی فراروی آن  است. بویژه طبیعی دوران تأسیس، تحکیم و گذار نظام نوپایی همچون جمهوری اسلامی ایران بخصوص با تجربه نوین مردم سالاری دینی آن در عصر مدرن و آن هم در اوج امواج نیهیلیستی معرفتی و سیاسی آن می باشد. به همین مناسبت مشروعیت سیاسی، آراء و آثار بسیار زیادی را به خود جلب و اختصاص داده است، بویژه در زمینه ارتباط آن با مردم سالاری ، دموکراسی و آزادی که گونه دیگری از رابطه دین و سیاست محسوب می گردد. اما آنچه مسلم است غالب این آثار و آراء و پژوهش ها، نه پرسه چیستی مشروعیت سیاسی و احیاناً چرایی و چگونگی آن و بخصوص نه مشکله رابطه آن با مقبولیت و نیز معقولت و کارامدی سیاسی را به صورت همه جانبه و شفاف تبیین ننموده اند. ضمن این که جهان بینی ها و ایدئولوژی های متفاوت و گاه متعارض و حتی متضاد، نظریات، مکاتب و نظامات سیاسی گوناگونی را سبب شده که این ها به نوبه خویش مسبب اشکال مختلف نهادهای سیاسی، دولت ها و سیاست ها گردیده اند. هر یک از این موارد به گونه ای با پدیده و بلکه با چالش مشروعیت سیاسی مواجه شده و پرداخته اند. پژوهش حاضر، نقادی اهم این نگاه ها و تبیین دیدگاه اسلامی در این زمینه می باشد.

الف- روش گرد آوری مدارک : کتابخانه ای بوده و حتی الامکان با مراجعه به منابع دست اول ، مرجع و تخصصی فلسفی و فقهی سیاسی و درصورت لزوم با مطالعه و ارجاع به منابع دست دوم و عمومی صورت می پذیرد .

ب- روش تبیین: توصیفی، تحلیل محتوا، تطبیقی به معنای مقایسه نظریات و نظامات سیاسی و رهیافت های گوناگون مشروعیت سیاسی در آن ها و سرانجام  نقادی آن رهیافت ها است. یعنی با نشان دادن نقاط قوت و ضعف، مواضع نارسایی و ناسازواری متون ، نظریه ها و رهیافت های سیاسی مزبور روشن می گردند .

مشروعیت سیاسی: مطابقت شاخص های سیاسی ، روش های سیاسی و سیاست ها با شریعت.

شریعت: اگر چه اعم از شریعت الهی و شریعت بشری بوده لکن در نهایت مراد شریعت الهی و بویژه دین و شریعت نهایی و کامل اسلامی است.

شریعت: اعم از نظام قانونی و حقوقی بوده و شامل نظام معرفتی و نظام اخلاقی یا هنجاری نیز می گردد. اگر چه در اینجا ثقل مفهومی بر روی نظام قانونی و حقوقی قرار دارد.

مقبولیت سیاسی: پذیرش عمومی؛ خواه پذیرش شریعت بر اساس نوعی توافق، اجماع و قرار داد

    اولیه، خواه پذیرش روش ها و بویژه سیاستها و حکام یا دولتمردان و اطاعت از آن هاست.

معقولیت سیاسی: مطابقت سیاست با ضروریات اولیه عقلی همچون اصل ضرورت امنیت، نظم و

   نظام، عدالت، آزادی، امانت و مانند این ها و تاکید ، تبیین و تحقق آن ها می باشد.

کارامدی سیاسی: اثر بخشی نظریه و نظام سیاسی و دولت و ممانعت از ایستایی و موفقیت در

   برقراری نظم و امنیت و نیز آزادی و عدالت و انجام سایر کار ویژه های اصلی همچون توسعه ملی،  

   تأمین منافع ملی، تحقق مصالح های و مانند این ها به شمار می آید.

پدیده شناسی سیاسی : شناخت پدیده های سیاسی، تجزیه و تحلیل اجزاء و مراتب و شناخت

   ساختاری آن ها است.

هستی شناسی سیاسی : شناخت اصل وجود، موجودیت و موضوعیت مشروعیت سیاسی بوده و

   شامل شناسایی علل و غایات یا خاستگاه و مبادی یعنی حقیقت مشروعیت سیاسی محسوب می

   گردد.

چیستی شناسی سیاسی: شناخت حدود، مفاهیم، مبانی یا ماهیت و جایگاه مشروعیت سیاسی می

   باشد.

چگونگی شناسی: شناخت واقعیت عینی و عملی، یعنی سازکارها و راهبرد یا روش ها و نقش

    مشروعیت سیاسی است .

1- چهارچوبه نظری پژوهش.

2- کلیات: مشروعیت سیاسی و مقبولیت سیاسی.

                                   مشروعیت شخصی.

                                   مشروعیت عمومی.

           تئوکراسی کلیسایی و آیین دو شمشیر(دوآلیسم سیاسی/حاکمیت دوگانه).

        الف- مشروعیت سیاسی مدرنیستی :

              1- مشروعیت سیاسی در نظریه ها و نظام های مطلقه.

              2- مشروعیت سیاسی در نظریه ها و نظام های لیبرالیستی و سوسیالیستی.

       ب- مشروعیت نیهلیستی پسامدرنیستی:

                     رهیافت هرمنوتیکی و گفتمانی مشروعیت سیاسی.

بخش دوم- مشروعیت سیاسی اسلامی/ در اسلام:

                     مقبولیت سیاسی، منشاء مشروعیت سیاسی.

الف- مشروعیت سیاسی در رهیافت سنتی(ابوحنیفه، ماوردی، غزالی، ابن جماعه و ابن تیمیه) :

                     نیروهای سیاسی، منشاء مشروعیت سیاسی 

ب- مشروعیت سیاسی در رهیافت جدید و تجدید(رشید رضا، آرکون، ابوزید و عابد جبری):

                     نهادهای سیاسی، منشاء مشروعیت سیاسی.

                     توأمانی حقانیت، حکمت و شریعت، با مقبولیت سیاسی.

        الف- مشروعیت سیاسی در رهیافت قرآنی و روایی.

        ب- مشروعیت سیاسی در رهیافت فلسفی سیاسی(فارابی، خواجه نصیر، ملاصدرا).

        ج- مشروعیت سیاسی در رهیافت فقهی سیاسی.

           1-مشروعیت اسلامی(نائینی): حکومت قدر متیقن و قدر مقدور اسلامی.

           2- مشروعیت اسلامی (امام خمینی): ولایت فقیه.

           الف- مشروعیت سیاسی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

           ب- مشروعیت سیاسی در ساختار سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران.

مشروعیت سیاسی و کارامدی سیاسی